درست است که واژه امتحان، درس و مدرسه را تداعی می‌کند اما زندگی ما سراسر امتحان است. اصلا زندگی میکنیم که امتحان شویم و معلوم شود که اعمال کدام یک از ما نیک است. از تعارف هم که بگذریم، واقعیت این است که هیچ امتحانی بدون اضطراب و ترس نیست؛ از امتحان مدرسه گرفته تا امتحان زندگی.
تصور کنید امتحانات تمام شده‌اند و برای گرفتن کارنامه به مدرسه رفته‌اید. با چه حس و حالی کارنامه‌تان را می‌گیرید؟ حس و حال شما بستگی به این دارد که با چه آمادگی‌ای واردجلسه امتحانات شده و چگونه امتحان داده باشید. روزی می‌رسد که امتحان زندگی هم تمام می‌شود و منتظر کارنامه اعمال‌مان می‌مانیم.
پس نگرش شما به امتحان، بیش از آنکه به آسانی و سختی موضوع امتحان بستگی داشته باشد، به میزان آمادگی‌های درسی و روانی و نوع عملکردتان در امتحان وابسته است. بد نگویید به امتحان؛ اگر آماده نیستید، اگر موضوع را جدی نمی‌گیرید، اگر فقط دنبال راه‌های دررو هستید و اگر هنوز نپذیرفته‌اید که امتحان باید داد!
ما گام‌های موفقیت در امتحانات را بیان میکنیم؛ بقیه پای خودتان!
گام اول: واقعیت امتحان را بپذیرید
شاید نکته بسیار ساده‌ای به‌نظر برسد اما مشکل اصلی عده زیادی با امتحان همین است که با موضوع کنار نیامده‌اند. اگر به درستی بپذیرید که امتحان جزئی از درس و زندگی است، آنگاه رفتارتان را متناسب با این واقعیت تنظیم خواهید کرد. اگر ترس شما از امتحان همچنان زیاد است یا همیشه در برابر آن احساس ضعف می‌کنید، معلوم می‌شود که در پذیرش واقعیت امتحان مشکل دارید.
به قول معروف شترسواری دولا‌دولا نمی‌شود! بالاخره امتحان یا هست یا نیست؟ وقتی کسی با اصل موضوع درس و امتحان کنار نیامده است، چگونه می‌شود او را راهنمایی کرد تا در امتحانات موفق شود؟
گام دوم: بر خودتان مسلط باشید
امتحان است، غول که نیست! تازه، اگر هم باشد غول چراغ جادو است؛ شاید آرزوهایتان را هم برآورده کند! آدم از چه می‌ترسد؟ از چیزی که زورش به آن نرسد یا خطرناک باشد. گاهی هم موضوع ترس، چیزی است که آن را نمی‌شناسیم. ترس از امتحان از کدام نوع است؟ شاید دلیل اصلی ترس از امتحان، این باشد که فکر میکنیم زورمان به آن نمی‌رسد. پس چه می‌شود کرد؟
به جای ایراد‌گرفتن به زمین و زمان، دل و جرأت خودتان را بیشتر کنید. اگر قوی و مسلط باشید، ترس از امتحان اگرچه از بین نمی‌رود اما کم می‌شود. آنهایی هم که از پس امتحانات بر می‌آیند، آدم‌هایی مسلط و منطقی هستند که به جای تمرکز بر امتحان، بر توانایی‌های خودشان متمرکز شده‌اند.
گام سوم: همیشه آماده باشید
همه‌چیز را به شب امتحان نیندازید. وقتی می‌خواهید همه کارهای نکرده را در یک روز و در زمانی محدود انجام دهید، معلوم است که نتیجه چه می‌شود. گفتیم مسلط باشید اما رمز اصلی مسلط‌بودن، کسب پیش‌نیازهاست. اگر درست درس بخوانید و خوب یاد بگیرید، همیشه آماده خواهید بود اما اگر ضعف داشته باشید و به ضعف‌ها اجازه بدهید بمانند، نه‌تنها خواهند ماند بلکه بیشتر خواهند شد. طی سال، از کنار ضعف‌ها بی‌خیال می‌گذرید و با آنها کنار می‌آیید و بعد روز امتحان انتظار دارید که بهترین نتیجه را بگیرید.
موفقیت در امتحان با یک شب درس‌خواندن و فشارآوردن به‌خود در یکی دو روز به دست نمی‌آید و اگر هم بیاید، نتیجه‌اش ماندگار نخواهد بود. به جای شب امتحان، ضعف‌هایتان را بموقع شناسایی و برای جبران آنها چاره‌جویی کنید. هم در پیش‌نیازهای درسی و هم در آمادگی‌های روانی، خودتان را تقویت کنید تا با روحیه‌ای قوی و مثبت به سراغ امتحانات بروید. امتحان غولی است که خودمان درست کرده‌ایم وگرنه چندان غولی هم نیست!
گام چهارم: به شانس واگذار نکنید
امتحان است، بازی که نیست. نه قبل از امتحان، نه روز امتحان و نه بعد از امتحان، چیزی را به شانس و اقبال واگذار نکنید. بعضی‌ها تصورات خوش‌خیالانه‌ای از امتحان دارند! اینکه مثلا سؤالات ساده‌ای در امتحان بیاید یا سؤالاتی بیاید که بتوانید حداقل نمره را بگیرید، تصوری است که شاید عملی نشود.
برای خودتان دردسر هم درست نکنید. عده‌ای برای خود در ایام امتحانات آداب و رسوم خاصی دست‌و‌پا می‌کنند؛ مثلا معتقدند که فلان چیز برای آنها شانس می‌آورد یا باید در شرایط و موقعیت خاصی درس بخوانند تا نتیجه بگیرند. تعدادی دنبال داروهایی می‌روند تا از خوابشان کم کنند یا به آرامش برسند. عده‌ای حتی برای امتحان نقشه تقلب و کلک می‌کشند که البته خطرات آن بر کسی پوشیده نیست! مگر چند امتحان را می‌توان با دوز و کلک پشت سر گذاشت؟ مگر چقدر می‌توان به شانس و اقبال امیدوار بود؟
اگر خیلی دنبال شانس و اقبال باشید، باید به اهداف و آرزوهایتان شک کنید. گاهی افکار ما با رفتارهایمان تناقض دارند. اگر دنبال موفقیت هستید، پس باید به‌خودتان متکی باشید نه به شانس و اقبال.
گام پنجم: عاقلانه عمل کنید
بالاخره هرچه باشد ایام امتحانات حال و هوای خاص خود را دارد و برای آن باید برنامه‌ای داشته باشید. برنامه داشتن و منظم عمل کردن هم چیزی نیست که ناگهانی و در یکی دو هفته به دست آید. نظم در زندگی، موضوعی است که با شخصیت هر کس ارتباط دارد. اگر حداقل، نظمی کلی در زندگی‌تان داشته باشید، از ایام امتحانات نیز بهتر استفاده خواهید کرد.
اصرار نداریم که در ایام امتحانات همه کارها و تفریحات را به حالت تعطیل دربیاورید اما شلوغ‌بازی هم درنیاورید. برای کل روزهای امتحانات یک بودجه‌بندی داشته باشید.
مقدار ز مان لازم برای مطالعه مطالب مربوط به هر درس را تخمین بزنید. گاهی این امکان وجود دارد که از زمان اضافی یک درس برای درس‌های دیگر استفاده کنید. بودجه‌بندی زمانی مؤثر خواهد بود که از چند روز قبل از شروع امتحانات این کار را انجام داده و در زمان امتحانات هم به اجرای آن پایبند باشید.
در روزها و به‌خصوص شب‌های قبل از امتحان به‌خودتان زیاد فشار وارد نکنید. اگر بودجه‌بندی شما درست و منطقی باشد، نباید زیاد دچار مشکل شوید. اگر هم در درس یا درس‌هایی نیاز به وقت بیشتری دارید، برای تأمین زمان مورد نیاز، از قبل پیش‌بینی‌هایتان را انجام دهید.
عجله نشانه ناشیگری است. اگر در ایام امتحانات نتوانید بر خودتان مسلط باشید و دچار عجله شوید، اضطراب‌تان افزایش می‌یابد. عده‌ای در امتحانات آنقدر آشفته و سردرگم عمل می‌کنند که همه‌چیز به هم می‌ریزد و این روزها را با عذاب و سختی پشت‌سر می‌گذارند.
گام ششم: در جلسه امتحان راحت باشید
زحمتی که برای امتحانات می‌کشید، در جلسه امتحان نتیجه می‌دهد. بنابراین یکی از فوت‌و‌فن‌های اساسی موفقیت در امتحانات، استفاده درست از جلسه هر امتحان است. در جلسه امتحان، ذهن‌تان را برای مواجهه با هر شرایطی آماده کنید؛ ممکن است مکان یا صندلی شما چندان مناسب نباشد، احتمال دارد امتحان با سؤال‌های سختی شروع شود، شاید مراقب یا مراقبان جلسه رفتار درستی نداشته باشند و...؛ در هر صورت، نباید یک موضوع کوچک یا بزرگ باعث شود که اعصاب شما به هم بریزد.
در جلسه امتحان:
به زمان اختصاص داده شده برای امتحان توجه کنید.
بعد از توزیع ورقه‌ها، تعداد ورقه‌ها، تعداد سؤال‌ها و کیفیت چاپ آنها را کنترل کنید.
ابتدا پاسخ سؤال‌هایی که می‌دانید را بنویسید.
در امتحانات تشریحی، پاسخ‌ها را به‌ترتیب شماره بنویسید.
کاری به کار دیگران نداشته باشید (از مواضع تقلب دوری بجویید!)
گام هفتم: نتایج را تحلیل کنید
هر امتحان، صرف‌نظر از نمره‌ای که به دست می‌آورید، فرصت بسیار خوبی است تا بتوانید ضعف‌هایتان را تشخیص دهید. این همان غول چراغ جادو است که می‌تواند به شما در موفقیت‌های بعدی کمک کند. چه در امتحانات میانی و چه در امتحانات پایانی، وقتی ورقه‌ها را گرفتید، آنها را نه پاره کنید نه بایگانی! از این ورقه‌ها استفاده بهتری می‌توان کرد. اگر نتایج خودتان را تحلیل کنید، به چیزهای زیادی دست می‌یابید.
بعد از اعلام نتایج یا تحویل ورقه‌ها، با حوصله به تحلیل و ارزیابی پاسخ‌های نادرست خود بپردازید. این کار به شما امکان می‌دهد تا با وضعیت یادگیری‌تان بیشتر آشنا شوید و بدانید در چه پیش‌نیازهایی ضعف دارید. به جای توجه به رتبه و نمره، بر وضعیت درسی خودتان تمرکز کنید.
نتایج امتحانات می‌تواند راهنمای خوبی برای شما باشد تا تصمیم بگیرید کدام درس‌ها را بهتر بخوانید، از چه امکانات آموزشی استفاده کنید، روی تست‌زنی کدام درس‌ها بیشتر کار کنید و چه اصلاحاتی در برنامه‌هایتان به عمل آورید.
ابراهیم اصلانی؛ روانشناس فرهنگی
